به کار گیری قیر طبیعی و چشمه نفتی، پیشینه ای کهن دارد. از دیرباز، جنوب باختر ایران از قیر طبیعی برای مصارف سوخت، و درمان بیماری ها استفاده می کردند. در مصر باستان نیز از این ماده در مومیایی استفاده می شد.
قیر طبیعی از مشتقات نفت خام بوده که در اثر راه یابی به سطح زمین (یا نزدیکی سطح زمین) و جایگیری در یک فضای مناسب و خشک شدن به وجود می آید.
قیر طبیعی با توجه به کاربردهای جدید، برخلاف گذشته که تنها ماده سوختنی به شمار می رفت، یک ماده صنعتیت به حساب می آید.
از آنجا که این ماده معدنی در کشورهای اندکی یافت می شود و ایران یکی از آنها است که دارای ذخایر قیر طبیعی فراوان است، (اما تاکنون مصارف آن را به درستی نمی دانیم)، بنابرانی در این جا سعی می شود که به جایگاه زمین شناسی قیر طبیعی به ویژه در ایران اشاره شود.
تقریباً همه نواحی مهم نفت خیز جهان، در ابتداتوسط حضور قیرهای طبیعی بر روی سطح زمین کشف شده اند. میدان نفتی مسججد سلیمان یکی از این میدان هاست.
براساس مطالعاتی که در جهان بر روی حوضه های مختلف نفتی صورت پذیرفته است، ویژگی های برونزدهای قیر طبیعی باختر ایران تا حدودی مطابق با الگوی مطالعه شده در اوکلاهماو منطقه دریاچه ماراکایبو ونزوئلا است.
در جنوب باختر ایران نیز لایه های نفتی که در منطقه نفت شهر ایران و نفت خانه، عراق، مخازن نفتی را ایجاد کرده اند، تحت تأثیر عملکرد فعالیت های ساختاری قرار گرفته و چین خورده ونفت آنها به سطح زمین نشست کرده اند. این شرایط با شرایط تشریح شده در نواحی یاد شده ونزوئلا تا حدودی همخوانی و هماهنگی دارد.
امروزه مشخص شده استکه گسیختگی و بریده شدگی پوشسنگ مخازننفتی و در نتیجه آن نشست مواد هیدروکربنی و سرانجام تشکیل قیرهای طبیعی در حاشیه صفحه های قاره ای، امری طبیعی و عادی است. چنین شرایطی در جنو بابختری ایران در محدود ه قصر شیرین و گیلان غرب، سومار، دهلران قابل پیگیری است.
باتوجه به مطالعات بین المللی و جهانی انجام شده، نکات زیر برای ارزیابی نشت هیدروکربنی (قیرهای طبیعی) در حوضه های غنی از دیاپیر و تحت فشار و یا اشباع از فشار و همچنین فعال روراندگی جالب توجه است.
- ذخایر قیر طبیعی در کمربندهای فعال و رورانده فراوان بوده و برونزد آنها در حوضه های غیرفعال از نظر زمین ساختی نادر است.
- بیشتر مخازن نفتی و یا حوضه های نفتی عمیق برونزدهای قیر طبیعی ایجاد نمی کنند.
- غیرطبیعی در محل ناپیوستگی و دگرشیبها ممکن است ظاهر شوند.
- حوضه های نفتی درون قاره ای(در محیط خشکی) با حوضه های دریایی دارای فراوانی بیشتری می باشند.
- از لحاظ اکتشاف نفت، حضور قیرهای طبیعی در یک منطقه اکتشافی، به طور قابل ملاحظه ای ریسک اکتشاف را کاهش می دهد و از سوی دیگر نبود قیرهای طبیعی یک حوضه فعال زمین ساختی یا محدوده مطالعاتی با گسل های کم ژرفا، ریسک اکتشفا را افزایش می دهد.
- هنگامی که مواد هیدروکربنی از محل انباشت خود در مخزن آزاد شده و به سمت بالا حرکت می کنند، در سطح زمین و یا نزدیکی آن، دچار تغییراتی می شوند که سرانجام ترکیب شیمیایی و فیزیکی آنها را تغییر می دهد. برخی از این تغییرات عبارتند از:
-
الف)تبخیر هیدروکربن های سبک تر: در دو هفته اول که نفت به سطح زمین می رسد، هیدروکربن های سبک تر خود تا C15 را از دست می دهد. سپس در ماه های بعدی هیدروکربن های اضافی و بیشتری تا حدود C24 تبخیر شده و از بین می روند.
ب)شستشوی ترکیب های انحلال پذیر در آب: بیشتر ترکیب های نیتروژن، گوگرد و اکسیژن انحلال پذیر، به علاوه بعضی از هیدروکربن های آروماتیک سبک تر، ممکن است توسط آب های زیرزمینی شسته شده و از محیط خارج شوند.
- هنگامی که نفت به سطح زمین حرکت می کند و به آن می رسد، تحت تأثیر حملات میکروبی قرار می گیرد.
- پلیمرزاسیون: برخی مولکول های متوسط و بزرگ در نتیجه این فرایند و بعد از حذف آب، دی اکسید کربن و هیدروژن ساختارهای پیچیده بزرگ تشکیل می شود.
- اکسایش، بیشتر ترکیب های موجود در نفت نور خورشید و اکسیژن را جذب می کنند و در نتیجه آن، نفت را به اسفالت غنی از اکسیژن تبدیل می کنند. با حضور دراز مدت در برابر هوا و نور خورشید، اکسیژن قیرها می تواند تا حدود 6 درصد وزنی برسد.
- ژلاسیون:ممکن است در طول زمان، برخی از انواع قیرهای طبیعی ساختاری ژل مانند و سخت را به وجود می آورند.
برونزدهای قیر طبیعی ایران
قیر طبیعی در استان های کرمانشاه(نواحی نفت شهر، گیلان غرب، قصر شیرین) ایلام، سومار، مهران، دهلران خوزستان(نواحی بهبهان، رامهرمز) همراه با سازندهای گچساران، تله زنگ و آسماری دیده می شود. این برونزدها از سنگ مخزن آسماری و تله رنگ منشأ گرفته اند. در جدول 5-9 تعدادی از کانسارهای غیرطبیعی آورده شده است.
سنگ مادر و منشأ مخزن آسماری در نفت شهر و تاقدیس های منطقه گیلان غرب، سومار، زیر بخش TZ2 تشکیلات تله زنگ است که در زمان ائوسن میانی تشکیل شده و مقدار زیادی ماده آلی دارد. شیل ها، مارن ها و سنگ مارن های غنی از بیتومین بر روی سطح زمین و در اطراف تاقدیس های امام حسن و به سمت جنوب خاور تا مناطق انجیر-کلاک دیده می شود.
نظرات شما عزیزان:
برچسب‌ها:
آمار
وب سایت: